ქართული ხალხური ამბები
ამბავი პირველი: ერთი შედევრი
ბევრს კამათობენ, ქექავენ და ეძებენ ფაქტებს იმის დასამტკიცებლად, რომ მრავალხმიანი სიმღერების წმინდა ხალხურ წარმოშობაში ეჭვი შეიტანონ. ასეთი ვერაფერი იპოვეს და ბოლოს თავი დაანებეს.
ჩვენ კი, ქართველებს, საამაყო ის გვაქვს, რომ ქართული ხალხური სიმღერის ისტორია ჩვ.წ.აღ-მდე იწყება და ამდენი საუკუნის მანძილზე, მასზე არავის და არაფრის გავლენას არ უმოქმედია.
და ამ ყველაფრის ფონზე, როდესაც ქართული ხალხური სიმღერა საზღვრებს გასცდა, მუსიკალური სამყარო მის უნიკალურობაზე აალაპარაკა და მსოფლიო არიარება მოიპოვა; როდესაც ცნობილმა გერმანელმა მუსიკათმცოდნემ, ზიგფრიდ ნადელმა ევროპული მრავალხმიანობის წარმოშობის საფუძვლად ქართული პოლიფონია მიიჩნია; როდესაც იგორ სტრავინსკიმ გურულ სიმღერებს უმაღლესი შეფასება მისცა და ამერიკელებმა კოსმოსური ხომალდით გალაქტიკაში ”ჩაკრულო” გაუშვეს, ჩვენ ისღა დაგვრჩენია, გავუფრთხილდეთ საუკუნეებში გამოტარებულ ეროვნულ საგანძურს.
იმერული ნადური - განსაცვიფრებელი და დინამიური; ურთულესი გურული პოლიფონიური ”კრიმანჭული”; დიდებული სვანური ფერხული, რომელსაც ზორბა სვანები ცეკვით აჰყვებიან ხოლმე; ღვთის სადიდებელი საგალობლები და კახური მრავალჟამიერი...
მოსკოვში, სწორედ იმ ქალაქში, სადაც ყველაფერ ქართულს ემბარგო დაადეს, ცენტრალურ ფონოარქივში დღემდე სათუთად ინახავენ 1907 წლის ჩაწერილ გურულ ოთხხმიან სიმღერებს. ქართულ ჩანაწერებს ინგლისშიც უფრთხილდებიან. ლონდონის არქივის თბილისურ კატალოგში, რომელიც ასევე 1907 წლით თარიღდება, ორმოცდაცხრა ქართული ხალხური სიმღერა ინახება.
ამ ეტაპზე გურულ ”ხასანბეგურაზე” შევჩერდეთ. ”გურია თავისი ფირალებითა და ძველი სიმღერებით მამაჩემმა შემაყვარა”- ასე იწყება ერთი გურული ადამიანის ყველაზე ტკბილი მოგონება. ”როცა სოფლად ჩამოვედი, უკვე თან მახლდა ჩემეული გურია და სრულებით აღარ დავეძებდი, მიაგავდა თუ არა იგი მამაჩემის აღთქმულ ქვეყანას. აქ ყველაფერი მომწონდა და მახარებდა. ყველაზე მეტად კი ხასანბეგურა მიყვარდა. მიყვარდა ისე, როგორც ფეხშიშველი სოფლის გოგო შეუყვარდებათ ხოლმე სიჭაბუკეში.”
გურიაში, საღამოობით, ბახმაროდან ჩამომდგარი ნისლი ჩნდება და ცივი ნიავი უბერავს.
სოფლის თეთრწვერა ბერიკეცებმა აასეთი მისალმება იციან:
-ჩვენებური ხარ?
-დიახ...
-სიმღერა თუ იცი?
-არა.
-დალევა თუ გიყვარს?
-არ ვსვამ.
-აბა, ქათამს ხო ტურაც ჭამს! შევარცხვინე შენი გურულობაო, - ბოლოს ხითხითით მოგაძახებენ ჭიშკართან ჩამომსხდარი, თამბაქოს კვამლში გახვეული ”თეთრი ბაბუები”.
გურულების კრიმანჭულით და მარულით გადარეული ამერიკელაბი ამ სიმღერების შესწავლას დღემდე ცდილობენ. ამაზე მოგვიანებით. ეხლა კი ისევ ”ხასანბეგურას” დავუბრუნდეთ. ამ სიმღერის იმდენი ვარიანტი არსებობს, რამდენი კარგი შემსრულებელიც ყოფილა.
ხასანბეგ თავდგირიძე გამაჰმადიანებული ქართველი იყო, რომელიც ომალების ჯარს სარდლობდა და რუსეთ-ოსმალეთის ომში გმირის სახელიც მოუხვეჭია.
თავდგირიძეები XVI საუკუნეში გადმოსახლებულან სამცხე-საათაბაგოდან. გურიაში ეს გვარი დიდ პატივში ყოფილა. ქობულეთის და ბათუმის მხარეში მათ უზარმაზარი მამულები გადაეცათ, რომლებიც თაობიდან თაობაზე გადადიოდა. თავდგირიძეებში ყოფილა ვინმე ხასანი, რომელსაც ახალგაზრდობაშივე მიუღია ქობულეთის ბეგობა. მოგვიანებით მან რჯული შეიცვალა, სულთანს მიემხრო და სამშობლოდან წავიდა. ხასანბეგს თავი რუსეთისაგან გურულების მხსნელად მიაჩნდა და ხელსაყრელ დროს ეძებდა, რომ სამშობლოში დაბრუნებულიყო. ამის მერე, მან ბევრჯერ უღალატა ქართველებს, ბოლოს კი ცხრაათასიანი ჯარით შავი ზღვის სანაპიროდან შემოსულა და დიდი ბრძოლის შემდეგ, გურიაში დამარცხებულა. არის კიდევ ერთი ცნობა - ის, რომ თურმე ახოვანი და ძალიან ლამაზი სარდალი საქეიფოდ და მოსალხენად გურიაში ჩუმად გადმოდიოდა. აქ მთავრდება ხასანბეგის ამბავი და ”ხასანბეგურას” ისტორია იწყება.
არ ყოფილა არცერთი კონცერტი, არცერთი კონკურსი და ფესტივალი, სადაც ”ხასანბეგურა” არ უმღერიათ, არ აღფრთოვანებულან და მერე დიდი ხანი არ უფიქრიათ და არ უწერიათ მასზე. ”სამოციან წლებში, თბილისში გასტროლებზე ჩამოვიდა ამერიკული ორკესტრი, რომელსაც ცნობილი მუსიკოსი ნოელ გგინბერდი ხელმძღვანელობდა.” - იხსენებს ანზორ ერქომაიშვილი.
გრინბერგი ამერიკაში აღფრთოვანებული დაბრუნებულა. ამერიკელამ მუსიკოსმა ქართული ჩანაწერები მოითხოვა - იგორ სტრავინსკის უნდა მოვასმენინოო. ცოტა ხნის შემდეგ, წერილი მოვიდა: ”სტრავინსკიმ რამდენჯერმე მოისმინა ხასანბეგურა. გიჟივით დადიოდა ოთახში, ადგილს ვერ პოულობდა. აღფრთოვანებულია.”
იგორ სტრავიანსკის შთაბეჭდილებები და აღფრთოვანება 1967 წელს, თავის საახალწლო ნომერში, ჟურნალმა ”ამერიკამ” გამოაქვეყნა. ცხოვრობდა ერთი კაცი, სახელად ფილიპ ჟერარი - კარგი მუსიკოსი, ფოლკლორის კარგი მცოდნე, რომელიც თვით ივ მონტანისთვის წერდა სიმღერებს.
იმ დროს, როდესაც ჯანსუღ კახიძის ”შვიდკაცა” ერთ-ერთ კონკურსში იღებდა მონაწილეობას, ჟიურის თავმჯდომარე სწორედ ფილიპ ჟერარი ყოფილა. ”ხასანბეგურას” სიმღერის დროს, ჟიური ფეხზე წამოდგა და სიმღერამ აპლოდისმენტების ფონზე ჩაიარა (მსგავსი რამ არცერთი კონკურსის დროს არ ახსოვთ). საღამოს, დერეფანში ”შვიდკაცას” წევრებს ფილიპ ჟერარი დახვდა.
-თუ შეგიძლიათ, კიდევ ერთხელ იმღერეთ ეგ თქვენი სასწაული სიმღერა.
”ჩვენ ხასანბეგურა პირადად ჟერარისთვის კიდევ ერთხელ ვიმღერეთ და საქართველოში ოქროს მედლებით ჩამოვედით.” - იხსენებდა დიდი მაესტრო.
ასეა თუ ისე, ხელოვნებაში მაინც არსებობს სრულყოფილების ზღვარი. ასევე არსებობს კარგი და ცუდი გემოვნება და ადამიანები სულაც არ ცდებიან, როდესაც ამაზე დაობენ. ამ შემთხვევაში, საკამათო არაფერია. ფაქტი სახეზეა. ”ხასანბეგურა” გენიალურია.
ჩემი ამბის ფინალისთვის კიდევ ერთი გურულის მოგონება შევარჩიე. ”ხასანბეგურას” ამბავს აქ დავასრულებ, თქვენ კი ყოველთვის გახსოვდეთ, რომ გალაქტიკაში ქართული ”ჩაკრულო” ისმის. დიდი ხანია, სიყრმის მოგონებები წარსულს ჩავაბარე, მაგრამ ყველაფერი თავიდან მიცოცხლდება, როდესაც ყურს მოვკრავ ნაცნობ ჰანგს. ისევ ამიჩქროლდება სისხლი. ისევ სისხლით მევსება სული და ღვინოსავით მწყურია სიცოცხლით თრობა. მე ვარსებობს, როდესაც ”ხასანბეგურა” ისმის.
ანა კობალავა, ჟურნალი ”ფოკუსი”.
