Georgian Folklore
Georgian Folklore
მენიუ
ანსამბლები
ინდივიდუალური
კუთხეები
ძველი ჩანაწერები
პოეზია
სხვადასხვა
ჟურნალი
ფორუმი
გალერეა
ჩვენი საიტი
კონტაქტი
ჩვენ შესახებ
კოლეგები
JOIN US
ბმულები
  komisia corp
 

ინტერნეტ-ჟურნალი "ალაზანი"

ძველი გურული ცეკვები - აპრილი, 2009 Add share!

გურიის ყოფაში საცეკვაო ფოლკლორის საკმარისად მაღალ როლსა და სიმაღლეზე მიუთითებს ყველა ის მონაპოვარი, რაც ჩვენს ეპოქამდე მოსულა. გურული საცეკვაო ფოლკლორის სტილური მახასიათებლები, რაც ჩვენმდე მოღწეულა, ორგანულად თავსდება რეგიონის საერთო ტენდეციებში, რადგან ძლიერ ნათესაობას ამჟღავნებს აჭარულ, მეგრულ, ქვემოიმერულ მასალებთან. ამიტომ ხშირად ჭირს იმის გამოცნობა, რომელს ეკუთვნის ესა თუ ის ცეკვა, მოძრაობა თუ ილეთები. ცეკვის სახეობათა მრავალფეროვნების განმაპირობებელი ფაქტორი თვითონ ხალხური ყოფის ნაირგვარობაშიც საძიებელი გურულების მგზნებარე ტემპერამენტი, ცოცხალი ბუნება, შრომითი პროცესების მრავალმხრიობა, ბრძოლა, გართობა, დასვენების მოთხოვნილება ხელს უწყობდა საცეკვაო პანტონიმის, რიტმულ მოძრაობათა ერთმანეთისგან განსხვავებულ კომპლექსებს. გურულ ცეკვათა სახეობრივი განსხვავებულობა სულ შესატყვისობაშია ყოფითი ცხოვრების მრავალმხრივ ხასიათთან. ამ ცეკვების უმთავრესი ხასიათი ცოცხალი იუმორი და დახვეწილი პლასტიკაა. არაერთი ქორეოგრაფი და მკვლევარი გამოთქვამს აზრს, რომ ასეთი ფოლკლორის შემქმნელ ხალხს აუცილებლად ექნებოდა სანადიმო, სადარბაზო, საზეიმო ცეკვები. აპ.წულაძე წერს : "და, მაშასადმე, გურულს მრავალგვარი მიზეზიც აქვს გაერთოს, ისიამოვნოს, ჯარში გაერიოს, თავი ისახელოს, მასზე სხვები ალაპარაკოს, ყველაზე მეტად კი ეს მას ეხერხება აღდგომის დღესასწაულებში." 
აღდგომის ქრისტიანული დღესასწაული განახლების, ცხოვრების შეცვლის და უფრო გამოცოცხლების იმედთანაა დაკავშირებული. ამ დღესასწაულში გურული კაცი მთელი არსებით მონაწილეობს და მას ამაში ყველაფერი ეხმარება: სიმღერა, ცეკვა, ფანდურის დაკვრა, ლამაზების გულის აფორიაქება და სხვა. ეს ოლიმპიადისებური სანახაობაა. აპ.წულაძე აღდგომის დღესასწაულთან დაკავშირებით სულ 6 გურულ ცეკვას აღწერს, 
ესენია: 
1 ფარცაკუკუ 
2 კალმახობა 
3 ფოთლით ცეკვა 
4 მოკვლა - გაცოცხლება 
5 მიმიკით ცეკვა 
6 ფერხული

ცნობილი ისტორიკოსის დიმიტრი ბაქრაძის ნაშრომებში ნათლად ჩანს, რომ სათანადოდ აფასებს გურულ ცეკვებს, რასაც ადასტურებს მისი აჭარასა და გურიაში მოგზაურობის შესახებ გამოქვეყნებული მასალები, სადაც წერს: " ყველასათვის განსაკუთრებით საინტერესო უნდა იყოს საშიში ცეკვა ხანჯლებით, რაც, თუ არ ვცდები მხოლოდ გურიაში იციან." მოცეკვავეები ამ ცეკვის დროს საოცარ სიფიცხლეს იჩენენ. გურული "ხორუმის" არსებობის ფაქტი, არც დ.ბაქრაძესთან და არც აპ. წულაძესთან არ არის დადასტურებული. გამოჩენილი ქორეოგრაფები, მოცეკვავეები, თეორიტიკოსები: დ.ჯავრიშვილი, ავ.თათარაძე, ბ.დარახველიძე, ჯ.ბაგრატიონი, კ.მანჯგალაძე, ალ.ჯიჯეიშვილი, დ.უშვერიძე, ფრ.სულაბერიძე, ო.მხეიძე და სხვები.
ადასტურებენ, ტრადიციულად "ხორუმი" გურულ-აჭარულად იწოდებოდა. ასევე ცნობილია ლაზური "ხორუმიც". ამ ბოლო დროს კი ეს ცეკვა რატომღაც მხოლოდ აჭარულად იწოდება. ცეკვებს "ფარცაკუკუს" და "ფერხულს" ხალხური ქორეოგრაფიული რეპერტუარი, საკმაოდ კარგად იცნობს. რაც შეეხება დანარჩენთ, მათი გავრცელების არეალი, გურიის გეოგრაფიულ საზღვრებს არ სცილდება. 
გურულ "ფერხულს" ძალიან უხდებოდა სასიმღერო ტექსტიც: 
ეწერაში კახამბლები, 
ზედ შეყურულა ქალები, 
ზოგს მოკვდომია ქმარები, 
ზოგს საყვარელი ძმანები, 
ძმანების მომტირალებსა 
ცრემლით სავსე აქვთ თვალები, 
ქმარების მომტირალებსა 
კიდევ სხვაზე აქვთ თვალები.

გურიაში ორ და უფრო მეტსართულიანი ფერხულიც სცოდნიათ. ამჟამად ეს ტრადიცია აღდგა, ოზურგეთის სახელმწიფო ანსამბლ ”გურიის” მოცეკვავეები (ხელმძღვანელი რესპუბლიკის ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე ჯუმბერ დუნდუა) ორ და სამსართულიან ”ფერხულ-ფარცას” ასრულებენ. როგორც გიორგი სალუქვაძის ვირტუოზი აღზრდილები (ამჟამად ასაკში მყოფი მოცეკვავეები) ირწმუნებიან, გურული ”ფარცა” გაჯერებული იყო საფერხულო-საბრძოლო შინაარსის მოძრაობებით. ადრე ამ ცეკვებს მამაკაცები ასრულებდნენ, შემდეგ მშვენიერი სქესის წარმომადგენლები. ამ ცეკვებში გამოიყოფოდა სამი ნაწილი, პირველი ნაწილი შედარებით წყნარია, მეორე უფრო რიტმულია, მესამე ტემპერამენტიანი.

 

”ფარცა-კუკუ” თავდაპირველად ქალთა ცეკვა ყოფილა (ამას გავეცანი გ.სალუქვაძის არქივში, რასაც ადასტურებს დ.ჯანელიძის ნარკვევიც ”ქართული თეატრის საწყისები”). ცეკვა სრულდებოდა წყვილ-წყვილად დაწყობილი ქალების მიერ. ისინი მუხლებს მოხრიდნენ, კაბას ლამაზად შემოიკეცავდნენ და ტაშის კვრითა და წამღერებით უვლიდნენ წრეს.

ხალხური გადმოცემების მიხედვით, ეს ცეკვა ყველაზე უძველესი ხეკვაა, თანაც ”ფარცა-კუკუს” თურმე გათხოვილი ქალები ასრულებენ უმეტესად. ვაჟები კი მხოლოდ ქალების გამოსაჯავრებლად ჩაებმებოდნენ. აპ.წულაძე ამ ცეკვას მოხდენილად უწოდებს ”ქართველ ამორძალთა ცეკვას”. ასრულებდნენ ჯერ ჩამჯდარ სახით, წყვილ-წყვილად. მასში მონაწილეობდა 2, 3, 4 და 10 წყვილი. მონაწილეები ერთდროულად ტაშს უკრავენ და წრეს უვლიან. ხდება თავდაპირველად ხელის ხელზე შემოკვრა, მერე ორივე მუხლზე, მესამე უკვე თეძოებზე-რბილ ადგილას. ჩამჯდარ მდგომარეობაში მღერიან კექსტს: 
ფარცა კუკუ ფარცა დინა! 
ყურსა სისხლი რამ გადინა! 
ლაშქარს ვიყავ, დავიკოდე, 
ყურსა სისხლი მან მადინა! 
ზღვას გადავჭედ ნემსებითა, 
ზედ გავიარ ჩექმებითა. 
ცეკვა ყოფილა ვნებიანი , წყვილები ასრულებენ სხარტად, მოხდენილი მოძრაობით გაჯერებული. 
“ფარცა კუკუ” მასიური ხასიათის ცეკვად გადაზრდილა. ახალგაზდები, წყვილ-წყვილად რამდენიმე კილომეტრის (დაახლოებით 4-5 კილომეტრის მანძილზე) 
მიდიოდნენ ცეკვა-ცეკვით. ვინც იღლებოდა, წყვეტდა ცეკვას სცილდებოდა. 
ხალხი ხუმრობდა: “ისე დეიღალენ ყურებიდან სისიხლი სდითო”. საფერხულო ტექსტიც სწორედ ამ ვითარებას ასახავს : “ყურსა სისხლი რამ გადინა”.
“ფოთლით ცეკვა “ პიპულარული ცეკვა იყო გურიაში. და როგორც ჩანს , ნაყოფიერების კულტიდან მოდის. აღდგომის მიმდევნო დღეებში ახალი კვირის დადგომამდე იკრიბებოდა 10-15 საცოლეთ შეღერებული ყმაწვილ კაცი. 
შეარჩევდნენ მოცეკვავეს , რომელსაც შეამკობდნენ ფოთლებით. ქუდიც და ქამარ-ხანჯალიც ფოთლებისა უნდა ყოფილიყო. თუ მაყურებელი გამოიცნობდა მოცეკვავეს, ხომ კარგი? ხშირად გამოუცნოვი იყო ფოთლებით შემოსილი ბაჟის ვინაობა. მოცეკვავეები ყიჟინით შეაგდებდნენ წრის შუა ნაწილში ამ ვაჟს. ის თავდავიწყებით ცეკვავდა, გაიწევდა ხან ერთ მხარეს, ხან მეორე მხარეს ეცეკვებოდა მისგან შერჩეულ მოცეკვავეებს. გოგოებსაც დააწიოკებდა, აკივლებული მიაწყდებოდნენ მწვანე ფალოსის დანახვისას აქეთ – იქით.
ბოლოს მიარწყდებოდნენ ამ ვაჟს ფოთლების ჩამოსაგლეჯად და ვინაობის ამოსაცნობად, მაგრამ ხშირად ეს მოცეკვავე ახერხებდა თავი დაეცვა და ტოლების დახმარებით წრიდან მაინც “მშვიდობიანად” გასულიყო. 
სიცილის მარადიულობის, სიკვდილის წარმავლობისა და მისი დამარცხების იდეას გამოხატავდა ცეკვა “მოკვლა-გაცოცხლება”. ორი ვაჟი პანტომიმა მოძრაობით მიიცევენ ერთმანეთზე. ამ ორთაბრძოლის შედეგად ერთი ამარცხებს , “კლავს” მეორეს. წაკცეულს გულზე ხელებს დაუკრებს და მის ირგვლივ თითქოს “გახარებული” თანაც ამოწმებს მკვდარია თუ ცოცხალი. ასე გგონია , რომ ფეხებთან მკვდარი მოწინააღმდეგი წევს. თავთან უდგამს საკურთხს, გარს უვლის, ხანჯალს ამოიღებს და უტარებს შელოცვილს რიტუალს თან ხანჯალს “მიცვალებულს ” სიბრტყით სცემს. “მკვდარი” ჭაბუკი ცოცხლდება , წამოდგება. გახარებულები გადაეხვივნენ ერთმანეც და ცეკვას აგრძელებენ. თითქოს უმორიც მძლავრობს და /უმანიზმიც ერთგვარ სილაღეს იჩენს. 
“მიმიკით ცეკვა” სახუმარო პანტომიმის ნიმუშია. აქაც ორი ვაჟი ცეკვავს. ხელების, ფეხებისა და მთელი ტანის მოძრაობით აჯავრებენ, ეხუმრებიან ერთმანეთს. თეატრალუ-კომედიური საწყისი ამ ცეკვაში აშკარა არის. 
ცეკვა “კალმახობა” ასევე აღადგინა გიორგიმ სალუქვაძემ. თუ ადრე ამ ცეკვას ვაჟები ასრულებდნენ, ახლა გოგონებიც ჩაერთო. ცეკვა სრულდებოდა ცოცხლად, ექსპრესიულად, ყველა მოცეკვავე გოგონას არ შეეძლო ამ ცეკვის რთული ილეთების შესრულება, თუ განსაკუთრებული სისხარტე და პლასტიკა არ ჰქონდა. 
გარდა “ფერხული ფარცისა”, “გურული ხორუმი”-ც, და” კალმახობისა” ამ ქორეოგრაფმა აღადგინა “ინგილოურიც”. 
გურული ცეკვები პირველად დაიდგა და აღდგა მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში,რომელიც შესრულდა ქართული კულტურის დეკადაზე მოსკოვში, გიორგი სალუქვაძეს ხელმძღვანელობდით, (ამ პიროვნებაზე ჩვენ ვისაუბრეთ ნაწილობრივ ზემოთ).

 

ნატა ხარშილაძე, ოზურგეთის რაიონი კ. მეგრელიძის სახელობის სოფ. შრომის საჯარო სკოლა X კლასი

www.sakartveloo-lamazo.narod.ru

 
შემთხვევითები თამარ მამალაძის კოლექცია - მუშური 3, არტემ ერქომაიშვილი - შენ ხარ ვენახი, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - ჯგრაგ 2, ვანო მჭედლიშვილის ანსამბლი - გოგოვ გოგოვ შავთვალა, არტემ ერქომაიშვილის საგალობლები - მამაო ჩვენო, აფხაზეთის სახელმწიფო ანსამბლი - კიახბა ხაჯარატ 2, ლანჩხუთის კრება 1931 წ. - იერიში, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (ქართლ-კახური - კარბელაანთ კილო) - და ვითარცა მეუფისა, ჯიღაურის გუნდი - ჰერი ოგა, დედას ლევანა - ძველი შროშანა, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (შემოქმედი - დ.პატარავას კილო) - შემოვდგი ფეხი (სალხინო), შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - ფერხისა, რუსთავი - შენ ხარ ვენახი, არტემ ერქომაიშვილის საგალობლები - კურთხეულ არს მომავალი, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (სიმღერები) - ჩქიმ ტორონჯი, ბასიანი - ვეენგერა, ბერლინი 1916 წ - ხასანბეგურა, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთი (ქალები) - თუშური მგზავრული, ოქროს საწმისი - რერარა, ქართული ხალხური მუსიკა (სამეგრელო) - ოდოია, არტემ ერქომაიშვილის საგალობლები - ცანი ყოვლად ღირსებით, ფაზისი - შენ ხარ ვენახი, ვანო მჭედლიშვილის ანსამბლი - კახური მრავალჟამიერი, შავნაბადა - ღვთისმშობელო ქალწულო, ოდილა - გაიხარა შენმა გულმა, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (სიმღერები) - კახური მრავალჟამიერი, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (სიმღერები) - ულა მოკო, სიხარულიძეების ტრიო - წამოკრული, შვიდკაცა - ნანინა, სანავარდო - ღიღინი, ივეტგრიმოს ექსპედიცია - მერცხალო მშვენიერო, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - მოხეური საცეკვაო, რიჰო - ლაშგარი, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (ქართლ-კახური - კარბელაანთ კილო) - აკურთხევს სული ჩემი, ბასიანი - თამარიონი, არტემ ერქომაიშვილი - ჩემი ბედი, მთიები - ხასანბეგურა, პოლიკარპე ხუბულავა - თუთა ახალი, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (შემოქმედი - ა. ერქომაიშვილის კილო) - მრწამსი, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (სიმღერები) - მეტივური, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - ქალის ტირილი, ქართული ხმები - გუშინ შვიდნი გურჯანელნი, არტემ ერქომაიშვილი - ადილა, მთიები - წინწყარო, მეგრული სიმღერები - ჰარირა, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - დალა, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (შემოქმედი - დ.პატარავას კილო) - ანგელოზი ღაღადებს, ბასიანი - ხასანბეგურა,
ქალაქური, აფხაზეთი, რაჭა, სვანეთი, აჭარა, ხევი, მთიულეთი, ფშავ-ხევსურეთი, ლაზეთი, თუშეთი, გურია, ქართლი, მესხეთ-ჯავახეთი, თიანეთი, ლეჩხუმი, იმერეთი, შავშეთი, სამეგრელო,
ფოლკ-აფიშა
აფიშა ცარიელია
ძებნა



მოძებნე მხოლოდ:

მეზობლები
სუბარუს კლუბი
VINOGE.COM
მთვლელები
Created In Georgia, Tbilisi, 2006-2009 © GEORGIAN FOLKLORE მთავარი | ფორუმი | გალერეა Powered By GIORGI BERIKELASHVILI