Georgian Folklore
Georgian Folklore
მენიუ
ანსამბლები
ინდივიდუალური
კუთხეები
ძველი ჩანაწერები
პოეზია
სხვადასხვა
ჟურნალი
ფორუმი
გალერეა
ჩვენი საიტი
კონტაქტი
ჩვენ შესახებ
კოლეგები
JOIN US
ბმულები
  komisia corp
 

ინტერნეტ-ჟურნალი "ალაზანი"

ძველი გურული ცეკვები - აპრილი, 2009 Add share!

გურიის ყოფაში საცეკვაო ფოლკლორის საკმარისად მაღალ როლსა და სიმაღლეზე მიუთითებს ყველა ის მონაპოვარი, რაც ჩვენს ეპოქამდე მოსულა. გურული საცეკვაო ფოლკლორის სტილური მახასიათებლები, რაც ჩვენმდე მოღწეულა, ორგანულად თავსდება რეგიონის საერთო ტენდეციებში, რადგან ძლიერ ნათესაობას ამჟღავნებს აჭარულ, მეგრულ, ქვემოიმერულ მასალებთან. ამიტომ ხშირად ჭირს იმის გამოცნობა, რომელს ეკუთვნის ესა თუ ის ცეკვა, მოძრაობა თუ ილეთები. ცეკვის სახეობათა მრავალფეროვნების განმაპირობებელი ფაქტორი თვითონ ხალხური ყოფის ნაირგვარობაშიც საძიებელი გურულების მგზნებარე ტემპერამენტი, ცოცხალი ბუნება, შრომითი პროცესების მრავალმხრიობა, ბრძოლა, გართობა, დასვენების მოთხოვნილება ხელს უწყობდა საცეკვაო პანტონიმის, რიტმულ მოძრაობათა ერთმანეთისგან განსხვავებულ კომპლექსებს. გურულ ცეკვათა სახეობრივი განსხვავებულობა სულ შესატყვისობაშია ყოფითი ცხოვრების მრავალმხრივ ხასიათთან. ამ ცეკვების უმთავრესი ხასიათი ცოცხალი იუმორი და დახვეწილი პლასტიკაა. არაერთი ქორეოგრაფი და მკვლევარი გამოთქვამს აზრს, რომ ასეთი ფოლკლორის შემქმნელ ხალხს აუცილებლად ექნებოდა სანადიმო, სადარბაზო, საზეიმო ცეკვები. აპ.წულაძე წერს : "და, მაშასადმე, გურულს მრავალგვარი მიზეზიც აქვს გაერთოს, ისიამოვნოს, ჯარში გაერიოს, თავი ისახელოს, მასზე სხვები ალაპარაკოს, ყველაზე მეტად კი ეს მას ეხერხება აღდგომის დღესასწაულებში." 
აღდგომის ქრისტიანული დღესასწაული განახლების, ცხოვრების შეცვლის და უფრო გამოცოცხლების იმედთანაა დაკავშირებული. ამ დღესასწაულში გურული კაცი მთელი არსებით მონაწილეობს და მას ამაში ყველაფერი ეხმარება: სიმღერა, ცეკვა, ფანდურის დაკვრა, ლამაზების გულის აფორიაქება და სხვა. ეს ოლიმპიადისებური სანახაობაა. აპ.წულაძე აღდგომის დღესასწაულთან დაკავშირებით სულ 6 გურულ ცეკვას აღწერს, 
ესენია: 
1 ფარცაკუკუ 
2 კალმახობა 
3 ფოთლით ცეკვა 
4 მოკვლა - გაცოცხლება 
5 მიმიკით ცეკვა 
6 ფერხული

ცნობილი ისტორიკოსის დიმიტრი ბაქრაძის ნაშრომებში ნათლად ჩანს, რომ სათანადოდ აფასებს გურულ ცეკვებს, რასაც ადასტურებს მისი აჭარასა და გურიაში მოგზაურობის შესახებ გამოქვეყნებული მასალები, სადაც წერს: " ყველასათვის განსაკუთრებით საინტერესო უნდა იყოს საშიში ცეკვა ხანჯლებით, რაც, თუ არ ვცდები მხოლოდ გურიაში იციან." მოცეკვავეები ამ ცეკვის დროს საოცარ სიფიცხლეს იჩენენ. გურული "ხორუმის" არსებობის ფაქტი, არც დ.ბაქრაძესთან და არც აპ. წულაძესთან არ არის დადასტურებული. გამოჩენილი ქორეოგრაფები, მოცეკვავეები, თეორიტიკოსები: დ.ჯავრიშვილი, ავ.თათარაძე, ბ.დარახველიძე, ჯ.ბაგრატიონი, კ.მანჯგალაძე, ალ.ჯიჯეიშვილი, დ.უშვერიძე, ფრ.სულაბერიძე, ო.მხეიძე და სხვები.
ადასტურებენ, ტრადიციულად "ხორუმი" გურულ-აჭარულად იწოდებოდა. ასევე ცნობილია ლაზური "ხორუმიც". ამ ბოლო დროს კი ეს ცეკვა რატომღაც მხოლოდ აჭარულად იწოდება. ცეკვებს "ფარცაკუკუს" და "ფერხულს" ხალხური ქორეოგრაფიული რეპერტუარი, საკმაოდ კარგად იცნობს. რაც შეეხება დანარჩენთ, მათი გავრცელების არეალი, გურიის გეოგრაფიულ საზღვრებს არ სცილდება. 
გურულ "ფერხულს" ძალიან უხდებოდა სასიმღერო ტექსტიც: 
ეწერაში კახამბლები, 
ზედ შეყურულა ქალები, 
ზოგს მოკვდომია ქმარები, 
ზოგს საყვარელი ძმანები, 
ძმანების მომტირალებსა 
ცრემლით სავსე აქვთ თვალები, 
ქმარების მომტირალებსა 
კიდევ სხვაზე აქვთ თვალები.

გურიაში ორ და უფრო მეტსართულიანი ფერხულიც სცოდნიათ. ამჟამად ეს ტრადიცია აღდგა, ოზურგეთის სახელმწიფო ანსამბლ ”გურიის” მოცეკვავეები (ხელმძღვანელი რესპუბლიკის ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე ჯუმბერ დუნდუა) ორ და სამსართულიან ”ფერხულ-ფარცას” ასრულებენ. როგორც გიორგი სალუქვაძის ვირტუოზი აღზრდილები (ამჟამად ასაკში მყოფი მოცეკვავეები) ირწმუნებიან, გურული ”ფარცა” გაჯერებული იყო საფერხულო-საბრძოლო შინაარსის მოძრაობებით. ადრე ამ ცეკვებს მამაკაცები ასრულებდნენ, შემდეგ მშვენიერი სქესის წარმომადგენლები. ამ ცეკვებში გამოიყოფოდა სამი ნაწილი, პირველი ნაწილი შედარებით წყნარია, მეორე უფრო რიტმულია, მესამე ტემპერამენტიანი.

 

”ფარცა-კუკუ” თავდაპირველად ქალთა ცეკვა ყოფილა (ამას გავეცანი გ.სალუქვაძის არქივში, რასაც ადასტურებს დ.ჯანელიძის ნარკვევიც ”ქართული თეატრის საწყისები”). ცეკვა სრულდებოდა წყვილ-წყვილად დაწყობილი ქალების მიერ. ისინი მუხლებს მოხრიდნენ, კაბას ლამაზად შემოიკეცავდნენ და ტაშის კვრითა და წამღერებით უვლიდნენ წრეს.

ხალხური გადმოცემების მიხედვით, ეს ცეკვა ყველაზე უძველესი ხეკვაა, თანაც ”ფარცა-კუკუს” თურმე გათხოვილი ქალები ასრულებენ უმეტესად. ვაჟები კი მხოლოდ ქალების გამოსაჯავრებლად ჩაებმებოდნენ. აპ.წულაძე ამ ცეკვას მოხდენილად უწოდებს ”ქართველ ამორძალთა ცეკვას”. ასრულებდნენ ჯერ ჩამჯდარ სახით, წყვილ-წყვილად. მასში მონაწილეობდა 2, 3, 4 და 10 წყვილი. მონაწილეები ერთდროულად ტაშს უკრავენ და წრეს უვლიან. ხდება თავდაპირველად ხელის ხელზე შემოკვრა, მერე ორივე მუხლზე, მესამე უკვე თეძოებზე-რბილ ადგილას. ჩამჯდარ მდგომარეობაში მღერიან კექსტს: 
ფარცა კუკუ ფარცა დინა! 
ყურსა სისხლი რამ გადინა! 
ლაშქარს ვიყავ, დავიკოდე, 
ყურსა სისხლი მან მადინა! 
ზღვას გადავჭედ ნემსებითა, 
ზედ გავიარ ჩექმებითა. 
ცეკვა ყოფილა ვნებიანი , წყვილები ასრულებენ სხარტად, მოხდენილი მოძრაობით გაჯერებული. 
“ფარცა კუკუ” მასიური ხასიათის ცეკვად გადაზრდილა. ახალგაზდები, წყვილ-წყვილად რამდენიმე კილომეტრის (დაახლოებით 4-5 კილომეტრის მანძილზე) 
მიდიოდნენ ცეკვა-ცეკვით. ვინც იღლებოდა, წყვეტდა ცეკვას სცილდებოდა. 
ხალხი ხუმრობდა: “ისე დეიღალენ ყურებიდან სისიხლი სდითო”. საფერხულო ტექსტიც სწორედ ამ ვითარებას ასახავს : “ყურსა სისხლი რამ გადინა”.
“ფოთლით ცეკვა “ პიპულარული ცეკვა იყო გურიაში. და როგორც ჩანს , ნაყოფიერების კულტიდან მოდის. აღდგომის მიმდევნო დღეებში ახალი კვირის დადგომამდე იკრიბებოდა 10-15 საცოლეთ შეღერებული ყმაწვილ კაცი. 
შეარჩევდნენ მოცეკვავეს , რომელსაც შეამკობდნენ ფოთლებით. ქუდიც და ქამარ-ხანჯალიც ფოთლებისა უნდა ყოფილიყო. თუ მაყურებელი გამოიცნობდა მოცეკვავეს, ხომ კარგი? ხშირად გამოუცნოვი იყო ფოთლებით შემოსილი ბაჟის ვინაობა. მოცეკვავეები ყიჟინით შეაგდებდნენ წრის შუა ნაწილში ამ ვაჟს. ის თავდავიწყებით ცეკვავდა, გაიწევდა ხან ერთ მხარეს, ხან მეორე მხარეს ეცეკვებოდა მისგან შერჩეულ მოცეკვავეებს. გოგოებსაც დააწიოკებდა, აკივლებული მიაწყდებოდნენ მწვანე ფალოსის დანახვისას აქეთ – იქით.
ბოლოს მიარწყდებოდნენ ამ ვაჟს ფოთლების ჩამოსაგლეჯად და ვინაობის ამოსაცნობად, მაგრამ ხშირად ეს მოცეკვავე ახერხებდა თავი დაეცვა და ტოლების დახმარებით წრიდან მაინც “მშვიდობიანად” გასულიყო. 
სიცილის მარადიულობის, სიკვდილის წარმავლობისა და მისი დამარცხების იდეას გამოხატავდა ცეკვა “მოკვლა-გაცოცხლება”. ორი ვაჟი პანტომიმა მოძრაობით მიიცევენ ერთმანეთზე. ამ ორთაბრძოლის შედეგად ერთი ამარცხებს , “კლავს” მეორეს. წაკცეულს გულზე ხელებს დაუკრებს და მის ირგვლივ თითქოს “გახარებული” თანაც ამოწმებს მკვდარია თუ ცოცხალი. ასე გგონია , რომ ფეხებთან მკვდარი მოწინააღმდეგი წევს. თავთან უდგამს საკურთხს, გარს უვლის, ხანჯალს ამოიღებს და უტარებს შელოცვილს რიტუალს თან ხანჯალს “მიცვალებულს ” სიბრტყით სცემს. “მკვდარი” ჭაბუკი ცოცხლდება , წამოდგება. გახარებულები გადაეხვივნენ ერთმანეც და ცეკვას აგრძელებენ. თითქოს უმორიც მძლავრობს და /უმანიზმიც ერთგვარ სილაღეს იჩენს. 
“მიმიკით ცეკვა” სახუმარო პანტომიმის ნიმუშია. აქაც ორი ვაჟი ცეკვავს. ხელების, ფეხებისა და მთელი ტანის მოძრაობით აჯავრებენ, ეხუმრებიან ერთმანეთს. თეატრალუ-კომედიური საწყისი ამ ცეკვაში აშკარა არის. 
ცეკვა “კალმახობა” ასევე აღადგინა გიორგიმ სალუქვაძემ. თუ ადრე ამ ცეკვას ვაჟები ასრულებდნენ, ახლა გოგონებიც ჩაერთო. ცეკვა სრულდებოდა ცოცხლად, ექსპრესიულად, ყველა მოცეკვავე გოგონას არ შეეძლო ამ ცეკვის რთული ილეთების შესრულება, თუ განსაკუთრებული სისხარტე და პლასტიკა არ ჰქონდა. 
გარდა “ფერხული ფარცისა”, “გურული ხორუმი”-ც, და” კალმახობისა” ამ ქორეოგრაფმა აღადგინა “ინგილოურიც”. 
გურული ცეკვები პირველად დაიდგა და აღდგა მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში,რომელიც შესრულდა ქართული კულტურის დეკადაზე მოსკოვში, გიორგი სალუქვაძეს ხელმძღვანელობდით, (ამ პიროვნებაზე ჩვენ ვისაუბრეთ ნაწილობრივ ზემოთ).

 

ნატა ხარშილაძე, ოზურგეთის რაიონი კ. მეგრელიძის სახელობის სოფ. შრომის საჯარო სკოლა X კლასი

www.sakartveloo-lamazo.narod.ru

 
შემთხვევითები ვლადიმერ ბერძენიშვილი - საყვარელო შენი ჯავრი, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - შიშა და გერგილ , ბასიანი - თამარ დედფალ, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთი - ფერხისული, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - ფერხისული, შავნაბადა - შალვა ჩემო, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთი - ფშაური, თამარ მამალაძის კოლექცია - წარვედ წყლისა პირად, დედას ლევანა - ახალი სუფრული, მეგრული სიმღერები - მეურმე, მთიები - სვანური მგზავრული, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (შემოქმედი - დ.პატარავას კილო) - დიდება ჩვენს შეკრებას (სალხინო), ქართული ხალხური მუსიკა (სვანეთი) - ბარბალ დოლაშ, ოდილა - მრავალჟამიერი II, შავნაბადა - ყანური, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (გელათის სკოლა) - მთასა ზედა (კ.), ჯოკია მეშველიანის გუნდი - ლილე, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - ძროხის სიმღერა, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (გელათის სკოლა) - უფალო ღაღად-ვყავ (ხ.), არტემ ერქომაიშვილი - ბატონებო, ჰამლეტ გონაშვილი - გაფრინდი შავო მერცხალო, ფაზისი - გურული მრავალჟმიერი, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (სიმღერები) - კახური მრავალჟამიერი, ვანო მჭედლიშვილის ანსამბლი - გარეკახური საჭიდაო, ქართული ხალხური მუსიკა (სამეგრელო) - მიყვარხარ, ანანია ერქომაიშვილი - ბრევალო, ანჩისხატის ტაძრის გუნდი (სიმღერები) - ჩქიმ ჩონგური, შავნაბადა - ვახტანგური, ქართული ხმები - ოდოია, ალილო - სვანური ფერხული, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთი - გერგეტულა, გიგო ერქომაიშვილი - ვოისა, ჯოკია მეშველიანის გუნდი - თამარ დედფალ, ქართული ხმები - მადო ჩქიმი არაბა, შავნაბადა - ზამთარი, აფხაზეთის სახელმწიფო ანსამბლი - სკორბას სიმღერა, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - შავო ყურშაო, შალვა ასლანიშვილია კოლექცია - ეთერის ლექსი, სამუელ ჩავლეიშვილი - ლატარია, ქართული ხმები - მრავალჟამიერი 2, ქართული ხმები - ჩვენ მშვიდობა, ქართული ხალხური მუსიკა (სამეგრელო) - დილა ვადილა, ოქროს საწმისი - რერარა, პოლიკარპე ხუბულავა - მოლე ჩიტი, შვიდკაცა - დედოფლის სიმღერა, ძმები ერქომაიშვილები - ძველი ორირა, აფხაზურები - მწყემსური აჭარპანზე,
ქალაქური, აჭარა, ქართლი, ლეჩხუმი, ლაზეთი, შავშეთი, ხევი, სვანეთი, თიანეთი, იმერეთი, რაჭა, სამეგრელო, მთიულეთი, ფშავ-ხევსურეთი, მესხეთ-ჯავახეთი, თუშეთი, კახეთი, აფხაზეთი,
ფოლკ-აფიშა
აფიშა ცარიელია
ძებნა



მოძებნე მხოლოდ:

მეზობლები
სუბარუს კლუბი
VINOGE.COM
მთვლელები
Created In Georgia, Tbilisi, 2006-2009 © GEORGIAN FOLKLORE მთავარი | ფორუმი | გალერეა Powered By GIORGI BERIKELASHVILI